در این مقاله سعی شده است از یک زاویه جدید به اهمیت بکارگیری روشهای نوین نگهداری وتعمیرات ماشین آلات در پروژه های عمرانی نگریسته شود.ارزیابی کلی از وضعیت پرو ژ ه های بزرگ عمرانی در کشور به وضوح فقدان نگرش و رویکرد علمی به مقوله کنتر ل و مدیریت پروژه را نمایان خواهد ساخت . بطور یقین نگرش پیمانکارانه به کنترل پروژه بجای نگرش مهندسی یکی از عوامل مهم افت محسوس بهره وری و در نهایت افزایش قیمت تمام شده پروژه های ع مرانی بزرگ میباشد . در این مقاله فقر موجود در سازماندهی ماشین آلات عمرانی در کارگاهای ساختمانی بعنوان یکی از شاخصهای بارز عدم وجود رویکردعلمی و کارشناسی در کنترل و مدیریت های پروژه های عمرانی مطرح شده است.
با توجه به تنگناهای موجود در زمینه سود ده ی اجرای پروژه ه ا ی بزرگ عمرانی کشو ر ‘ کاهش هزینه های ناشی از ماشین آلات بعنوان یک راه حل مناسب جهت افزایش بهره وری و در نتیجه سوددهی قابل تامل میباشد . برای افزایش بهره وری ماشین آلات و کاهش هزینه های راهبری آنها استفاده از متدهای نوین نگهداری و تعمیرات اجتناب ناپذیر مینماید.
به عنوان یک CONDITION MONITORING روش مراقبت وضعیت از طریق آنالیز روغن تکنیک برتر ‘ موثر و ساد ه ‘ قطعا پاسخ مناسبی به دغدغه های مدیران پروژه ها در زمینه مدیریت و راهبری مناسب ماشین آلات میباشد .
اجرای پروژه های عمرانی در داخل کشور پس از پایان جنگ تحمیلی توسعه قابل توجهی یافته است. و خوشبختانه در سالهای اخیراکثر پروژه های ملی و بزرگ عمرانی نظیر سد سازی و ایجاد شبکه های انتقال آب و همچنین ایجاد خطوط لوله انتقال نفت و گاز به دست کارشناسان داخلی انجام گرفته است.لذا در راستای توسعه فزاینده اجرای این پروژه ها توسط شرکتهای داخلی نگرش علمی و مهندسی به کنترل پروژه ها و افزایش کارائی ودر نتیجه اقتصادی کردن این عملیات امری ضروری و اجتناب نا پذیرمینماید.
با توجه به اینکه در اکثر پروژه های عمرانی ماشین آلات نقش اساسی دارند بنا بر این توجه کارشناسی به مقوله نگهداری و ساماندهی آن میتواند بعنوان یکی از راهکارها ی مناسب جهت سود دهی و مقرون به صرفه کردن اجرای پروژه های عمرانی در برنامه ریزیهای مدیریتی پروژه ها مدنظر قرار بگیرد.بررسی وضعیت موجود پروژه های عمرانی از نظر اقتصادی براساس برسیهای بعمل آمده در شرکتهای عمرانی عمدتا چهار عامل اساسی زیر باعث ورشکستگی های مالی میشوند:
- مشکل نقدینگی
- عدم برآورد و کنترل صحیح هزینه ها
- نارسائی در حسابداری هزینه ها
- ضعف مدیریت
جهت رفع زیانهای مالی ناشی از سه عامل نخست فوق الذکر میبایست با کنترل دقیق پروژه ومحاسبه واقعی هزینه ها و تلاش کارشناسی شده در راستای تقلیل هزینه ها و با یک نگرش کاملا علمی ومستند بر اطلاعات واقعی‘کار را به انجام رساند .
برآورد هزینه یک پروژه عبارت است از تعیین کل هزینه ای که باید مطابق با برنامه و مشخصات فنی، برای انجام کار عمرانی صرف شود. هزینه هایی که در این مورد باید درنظر گرفته شود عبارت اند از:
هزینه نیروی کار، ماشین آلات ‘ موا د ‘ قراردادهای فرعی ‘ خدمات و هزینه های غیر مستقیم . البته هزینه های یک پروژه و پیشرفت آن در عین حال مقایسه ای بین کارکرد برنامه ریزی شده و واقعی نیز میباشد.
هدف اصلی کنترل هزینه پروژه حداکثر کردن سود در عین تکمیل به موقع پروژه با کیفیت قابل قبول است . در بررسی علل سوددهی پروژه های عمرانی ‘ بخصوص سد ‘ کاملا ” محرز شده است که دربسیاری از کارگاهها (بخصوص کارگاهها دولتی ) ماشین آلات گران قیمت عمرانی به دلیل بی توجهی درمراقبت ، عدم سرویس دهی به موقع ، ضعف پشتیبانی و کمبود قطعات یدکی‘ در دوره های نسبتا” طولانی بلااستفاده می مانند که خودسهم مهمی در افزایش هزینه های طرح و مدت اجرای پروژه دارد.
وضعیت ماشین آلات در بخش خصوصی به دلیل عدم وجود مشکلات اداری و قوانین دست و پاگیر به طور نسبی بهتر است . شایسته است شرکتهای پیمانکاری آماری از بازده واقعی ماشین آلات بکارگرفته شده در پروژه ها را ثبت و با استانداردهای پذیرفته شده مقایسه کنند.در برآورد اقتصادی اجرای پروژه های ساخت، معمول است که هزینه کل را مجموع سه هزینه تجهیزات ، مصالح و نیروی انسانی می دانند، اما بدلیل وجود یک مرزبندی معین ولی پنهان در هزینه تجهیزات، لازم است هزینه اجرا به چهار بخش تقسیم شود :
- هزینه سرمایه ای و استهلاک ماشین آلات
- هزینه راهبری و نگهداری ماشین آلات
- هزینه تهیه و مصرف مصالح
- هزینه نیروی انسانی
کارهای عمرانی گسترده ای که در سطح کشور انجام می گیرند عموما” شامل پروژه های عظیم سد سازی، تونل و کانال انتقال آب، تسطیح اراضی و کارهای ساختمانی مانند مجتمع سازی تجاری و مسکونی می باشد که تقریبا” در همگی آنها ماشین آلات بعنوان فاکتور و عامل تعیین کننده مطرح می باشد.مدیران پروژه های عمرانی در کنترل هزینه های پروژه و برآوردهای اولیه بلادرنگ نگرانی وحساسیت خود را نسبت به هزینه های ماشین آلات ابراز می نمایند و بطور قطع می توان گفت ماشین آلات یکی از دغدغه های مدیران پروژه های عمرانی محسوب می گردد.
در پروژه های عمرانی در صد هزینه ناشی از ماشین آلات متناسب با نوع پروژه ، حجم کار، محل انجام آن ، نوع مالکیت و از همه مهمتر مدیریت ماشین آلات میباشد. بطور مثال درسدههای بزرگی کهاخیرا” در ایران ساخته و یا دردست ساخت می باشند این میزان هزینه ها تفاوت چشمگیری با هم دارند .
هزینه برآورد شده وحتی انجام گرفته ماشین آلات م تفاوت می باشند . اما در کلیه پروژه های سد سازی ایران علیرغم اینکه عموما” سازماندهی و سیستم مناسبی جهت برآورد هزینه های ماشین آلاتی بطور جامع و کامل وجود ندارد می توان با ضریب ا ط مینان بالا هزینه ای معادل 45 % الی 55 % کل هزینه های اجرای پروژه سدسازی را برای راهبری ماشین آلات در نظر گرفت.
دلایل توجه ویژه به هزینه های ماشین آلاتی
یکی از اصلی ترین عوامل بالا بودن هزینه راهبری ماشین آلات در پروژه های عمرانی کشور نحوه نگرش مدیران عامل شرکتهای عمرانی و بخصوص مدیران پروژه ها به مقوله ماشین آلات راهسازی میباشد.
اساسا نگرش علمی به مدیریت پرو ژ ها رویکرد ی عمدتا پیمانکاری سنتی میباشد و ن ه یک مقوله علمی ومهندسی . هزینه های ناش ی از ماشین آلات در شرایط کنونی ب ا توجه به موارد ذیل از اهمیت بیشتری برخوردار میباشد :
تعداد شرکتهای عمرانی دارای صلاحیت جهت اجرای پروژه ه ا ی بزرگ عمرانی در کشور افزای ش قابل توجهی یافته است و به دلایل رقابت بالا قطعا امکان عقد قرارداد باشرایط مالی خوب کاهش یافته و حتی در برخی موارد شرکتها ناگزیراند به قراردادهای با حاشیه سود پائین نیز تن بدهند.
در نتیجه افزایش آگاهی و تجربه مشاوران و کار فرمایان دولتی امکان چانه زنیهای مرسوم (clam و …..) به میزان چشمگیری کاهش یافته است .
مصالح عمده پروژه های عمرانی از قبیل میلگرد و سیمان بدلیل اینکه عموما دولتی و یا تحت نظارت دولت تولید میشوند از نرخ تقریبا یکسانی در سراسر کشور بر خوردار میباشد و امکان صرفه جوئی و سودآوری ازاین موضوع بسیار کاهش یافته است .
هزینه های نیروی انسانی در اکثر پروژه ها ی عمرانی مشابه‘ تقریبا یکسان میباشد و البته نسبت به سایر هزینه ها از ارقام کمتری برخوردار میباشد .
لذا منطق و شرایط موجود حکم میکند جهت سود آوری پروژه های عمرانی نظیر سد ‘ توجه ویژه به کنترل هزینه های ماشین آلاتی معطوف گردد.
کاهش هزینه راهبری ماشین آلات همانگونه که قبلا نیز اشاره شد هزینه ماشین آلات ‘ شامل هزینه استهلاک و سرمایه ماشین آلات (تابعی از قیمت اولیه ماشین و مدت زمان استهلاک ) و همچنین شامل هزینه راهبری ، نگهداری وتعمیرات ( تابعی از قیمت و هزینه فطعات یدکی و ملزومات مصرفی مانند روغن و فیلتر و دستمزد اپراتورهاو تعمیرکاران و سرویسکاران ) میباشد .
با رویکرد علمی و مهندسی به موضوع ماشین آلات و نیز سازماندهی و مدیریت اصولی مبتنی بر اطلاعات واقعی و نه براساس نظریات تخمینی و سلیقه ای ‘ میتوان به میزان قابل توجهی از هزینه های ماشین آلاتی کاست و در نتیجه باعث سود دهی پروژه ها گردید.
آنچه که امروزه در پروژه های عمرانی در زمین ه راهبری ماشین آلات صورت میگیرد عمدتا فاقد یک چارچوب مشخص و با برنامه از قبل طراحی شده میباشد و معمولا هیچ نوع روش موثر نگهداری بصورت مستمر و اثر گذار دراین پروژه ها بکارگرفته نمیشود. شیوه اداره ماشین آلات در اکثر کارگاهای عمرانی محصول تجربیات و سلایق مدیران و تعمیرکارانی میباشد که بجای مدیریت و سازمانده ی علمی ماشین آلات و توجه ویژه به امر نگهداری ‘ صرفا تهیه کننده قطعه یدکی و تعمیرکاران عالی میباشند و با موضوع خرابی و توقف دستگاه کاملا بصورت منفعلانه برخورد میکنند . غالبا بجای درمان علتی درمان علامتی انجام میدهند .
بعبارتی این باور را دارند که دس ت گاه باید خ راب و متوقف گ ر ددو ما تنها وظیفه تعمیر کردن سریع‘ به موقع و ارزان آن را برعهده داریم و این درست نقطه مقابل نگرش و رویکرد علمی و مهندسی به موضوع نگهداری ماشین آلات میباشد. یک روش علمی و کاربردی در کاهش هزینه ماشین آلات CM در روشهای مهندسی خرابی و توقف دستگاه امری نا معلوم و محتوم نمیباشد بلکه معمولا پدیده فرسایش غیر عادی معلول یکسری عوامل شناخته شده میباشد. که با شناسائی صحیح و بموقع و رفع آنها میتوان از بروز خرابی ها جلوگیری نمود به این ترتیب میتوان برخورد منفعلانه در مقابل پدیده خرابی را به یک موضع فعال و پیشگیرانه تبدیل نموند.
از چند دهه CONDITION MONITORING روش مراقبت وضعیت از طریق آنالیز روغن قبل در کشورهای توسعه یافته بصورت کاملا اثر گذار استفاده شده است . در ایران نیز طی سالهای اخیردر صنایع مختلف منشا اثر بسیار خوبی در زمینه کاهش هزینه های راهبری CM معرفی و بکارگیری ماشین آلات بوده است . و این امید وجود دارد تا بعنوان یک راهکار علمی و عملی ساده ولی کاملا موثر مورد توجه قرار بگیرد.
روش نگهداری و تعمیرات برمبنای وضعیت بر این اساس استوار شده است که با آنالیز آثار و نشانه هائی که از کارکرد ماشین دریافت میکنیم به چگونگی وضعیت و در واقع میزان سلامتی دستگاه پی ببریم که در نتیجه دستگاه میتواند بصورت اقتصادی و با ایمنی بالائی نگهداری شده و به فعالیت خود ادامه دهد .
روش مراقبت وضعیت در واقع حالت پیشرفته نگهداری و تعمیرات برنامع ریزی شده میباشد‘ بدین نحو که دقیقا از بازتاب اطلاعات ناشی از وضعیت ماشین بهره برداری میشود و برای نگهداری یا تعمیر دستگاه اقدامات مقتضی انجام می گیرد.
همانطوری که از نام تعمیرات پیشبینی شده پیداست ‘ این روش به پدیده های مختلف فرسایشهای غیر عادی و خرابی هائی اشاره می کند که می توان قبل از وقوع قابل شناسائی می باشند. بنابراین قبل ازوقوع خرابی ‘ تعمیر کار ‘ قطعات یدکی ‘ ابزار و وقت لازم برای توقف دستگاه را می توان برنامه ریزی کرد. ترکیب مناسبی از تکنیکهای مختلف انتخاب شود‘ دست CM در صورتیکه در طراحی و بکارگیری برنامه آوردهای بسیار مهمی در راهبری ماشین آلات حاصل خواهد شد که عبارتند از :
- کاهش هزینه نگهداری و تعمیرات
- کاهش خرابیهای دستگاه
- کاهش مدت زمان توقف دستگاه جهت تعمیرات
- کاهش حجم انبار قطعات یدکی مورد لزوم
- افزایش طول عمر ماشین آلات
- شرایط کار مطمئنی خواهیم داشت
- سود حاصله بیشتر می شود
- قابلیت برنامه ریزی برای پرسنل قسمت نگهداری و تعمیرات افزایش پیدا می کند
- تعطیلی غیر منتظره در روند کار کاهش می یابد.
نتیجه
CONDITION MONITORING روش مراقبت وضعیت ماشین آلات از طریق آنالیز روغن به عنوان یک روش مهندسی موثر ‘روز آمد و ساده میتواند در تحقق آرزوهای مدیران عمرانی در زمینه مشکلات ناشی از توقفهای ناگهانی دستگاهها نقش اساسی و غیر قابل انکاری داشته باشد. به تجربه ثابت
شده است ( با توجه به مستندات موجود داخلی و خاجی ) با اجرای صحیح و مستمرCM میتوان بیش از20 درصد هزینه های نگهداری و تعمیرات یک مجموعه ماشین آلاتی را کاهش داد.
با در نظر گرفتن اینکه 60 الی 70 درصد هزینه های کل ماشین آلاتی یک پروژه عمرانی نظیر سد‘ مربوط به هزینه های نگهداری وتعمیرات می باشد با اجرای روش CM به عنوان یک تکنیک مدرن و مهندسی میتوان در حدود 10درصد ( با تقریب سخت گیرانه ) هزینه های اجرای یک پروژه عظیم سد سازی در ایران را کاهش داد.